RESIDENCIAS DE MAIORES, COVID-19 E ESPECULACIÓN

      Desde o inicio da pandemia de coronavirus e a medida que a situación de contaxios e vítimas se agrava, estamos a asistir á dramática realidade das residencias de anciáns e centros de discapacitados. Se o virus se ceba coas persoas maiores de 65 anos debido ás dificultades respiratorias que provoca e á menor resposta do seu sistema inmunolóxico, a situación das residencias de maiores estremece, con contaxios xeneralizados e mortes de residentes en moitos centros. Esta situación límite das residencias, levou á Fiscalía Xeral do Estado a incoar dilixencias de investigación o pasado 23 de marzo, que posteriormente arquivou para derivalas ás Fiscalías provinciais por motivos competenciais. A ministra de Defensa declarou nunha entrevista que o Exército atopara nalgunhas residencias “a maiores absolutamente abandonados, cando non mortos nas súas camas” e que sobre as que incumprisen as súas obrigacións caería “todo o peso da lei”.

      Segundo datos da Dirección Xeral de Saúde Pública da Consellería de Sanidade, en Galicia a mortalidade provocada polo Covid-19 en persoas de 60 a 69 anos é do 7%; do 35,6% nas persoas de 70 a 79 anos; sobe a un 42,6% no tramo de idade de 80 a 89 anos e dun 18,3% en maiores de 90. A día 1 de abril, eran trinta e seis as residencias de maiores que contaban con polo menos un contaxio, contabilizando medio milleiro de positivos e trinta falecidos; e trece Centros de Atención a Persoas con Discapacidade (CAPD) nos que se contaba polo menos un caso, algúns con números tremendos como o CAPD de Redondela onde se acumulaban 40 positivos e o de Sarria con 16, sumando pacientes e traballadoras/é. E son cifras que, lamentablemente, irán en aumento.

      Nestes anos, o goberno da Xunta de Galicia veu implementando un modelo errado de privatización que pon en risco a saúde. O incremento da tendencia privatizadora deste tipo de residencias en Galicia é un feito: actualmente, máis do 65% das prazas ofertadas en residencias de maiores son privadas. É dicir, a Xunta segue fiando as prazas de residencia aos xestores privados e, por tanto, dá por bo o modelo mercantilista que instrumentaliza a vellez e a dependencia como unha oportunidade de negocio, e que aprovéita as necesidades dunha poboación cada vez máis envellecida que sofre o desamparo da administración pública. O Goberno autonómico delega na iniciativa privada e confórmase con concertar camas e ofrecer axudas aos residentes en lugar de desenvolver un sistema público de residencias que cubra a cada vez maior demanda. Detrás, existe un sistema especulativo de empresas multinacionais e fondos de investimento que tende á acaparación e o monopolio, coa consecuente precarización do servizo e do emprego. 

Fonte: El Correo Gallego

Especular coa vellez e a dependencia

      A economía especulativa converteu a xeriatría nun gran negocio que no últimos catro anos viuse inmerso nun imparable proceso de compra e venda, polo menos ata a chegada da pandemia de Covid-19. A finais do século pasado era un negocio dominado polas aseguradoras, as construtoras e as caixas de aforro, e hoxe está dominado polos omnipresentes fondos de investimento e empresas de orixe francesa. A asistencia das persoas maiores converteuse, lamentablemente, nun negocio que tende á concentración en cada vez menos mans, cunha tendencia moi clara ao monopolio, e as pequenas residencias deixaron paso a xigantes comerciais que foron absorbendo o “mercado” a unha velocidade de lóstrego en poucos anos. De feito DomusVi, o maior dos grupos no sector ao que pertencen varias das residencias máis afectadas por contagios e mortes en Galicia, existe como tal desde o ano 2018. Xestiona máis de 25.000 prazas en 198 residencias de persoas maiores e de atención diúrna, unha trintena delas en Galicia. Segundo a propia empresa, emprega a máis de 21.000 traballadoras e traballadores.

      A segunda empresa por número de camas é Orpea Ibérica, filial española doutro grupo francés presente en 22 países. En 2016, Orpea comprou o grupo Sanyres e en 2018 absorvió o grupo madrileño Ecoplar e a Clínica López Ibor. Posúe 53 centros en España entre Residencias, Centros de día e Clínicas de Saúde mental, con máis de 8.500 camas e preto de 1.000 prazas de centro de día. Conta con dúas residencias en Galicia (A Coruña e Lugo) e desde a península está a expandirse a Portugal, onde comprou sete residencias de maiores e un hospital.

      A terceira en discordia é Amavir, pertencente ao grupo francés Maisons de Famille (unha filial da sociedade Creadev, con máis de 150 empresas entre as que se atopan Alcampo, Decathlon, Leroy Merlin ou Norauto, entre outras). Amavir xurdiu da fusión das españolas Adavir e Amma (estaba controlada maioritariamente por Caixabank e Banco España-Douro). Posúe 43 residencias con centros de día en 7 comunidades, ningunha delas en Galicia, sendo líder na Comunidad de Madrid.

      Vitalia Home pertence ao fondo británico CVC, un dos maiores de Europa, que en novembro de 2017 comproulle o 80% do grupo por 250 millóns de euros a Portobello Capital, unha xestora española de fondos de capital risco. Portobello comprara en abril de 2015 a maioría de capital da empresa de orixe aragonesa, incluíndo participacións das entidades financeiras Caixabank e Kutxabank. Na actualidade é líder no seu sector en Andalucía, Cataluña e Aragón. Antes da crise do coronavirus, a firma de investimento CVC mostraba o seu interese por converter a Vitalia na primeira cadea española, coa previsión de alcanzar as 10.000 prazas e 2.000 novos profesionais mediante un investimento de 200 millóns de euros en 20 novos centros. Na actualidade Vitalia xestiona 40 e está a construír outros 6, un dos cales (Leganés) tivo especial repercusión nos medios porque é un dos máis castigados polo coronavirus, contabilizando 56 falecementos ata o 31 de marzo. Non conta con residencias en Galicia.

      Ballesol anúnciase como “o referente en España de residencias para maiores privadas de alto nivel, residencias de anciáns de luxo, residencias para a terceira idade, e apartamentos tutelados”. Está participada pola aseguradora Santalucía (75%) e a familia Vivas Adoitar (25%). Posúe 47 centros e un persoal medio superior ás 3.250 traballadoras. Conta con tres residencias en Galicia: Ballesol A Coruña (en Oleiros), Poio e Vigo.

     La Saleta Care ten o seu matriz en Valencia e ata 2019 era filial da belga Armonea que a adquiría en 2016, pero o pasado ano pasou a mans do grupo de orixe francesa Colisée que hai uns meses tamén comprou o grupo tarraconense STS. A Saleta proxecta construír en Lugo unha residencia con 130 prazas nunha leira situada á beira do Hospital Universitario Lucus Augusti ( HULA).

 

DomusVi e a política da Xunta

      Aínda que a súa sede social e fiscal radica en Vigo, trátase dunha multinacional pertencente á sociedade holding do seu fundador Yves Journel -posuidor dunha das maiores fortunas de Francia- e o fondo de investimento Intermediate Capital Group ( ICG) radicado en Londres. Ambos compraron DomusVi en 2018 ao accionista maioritario, o fondo de investimento francés PAI Partners que en tan só tres anos adquirira e fusionara a galega Geriatros e a catalá SARquavitae -as dúas maiores empresas do sector en España- por unha cantidade próxima aos 2.000 millóns de euros. SARquavitae fora adquirido por 440 millóns de euros e pertencía ao holding dos millonarios Antonio e Jorge Gallardo Ballart (con sede en Barcelona) e ao fondo Palamon (con sede en Londres) que obtivo coa venda 140 millóns de euros de plusvalía con respecto ao investimento realizado.

      DomusVi leva tempo inmerso nun agresivo proceso de absorción de empresas. Só en 2018, adquiriu a valisoletana Gerovida (18 residencias e 2.500 prazas) e a vasca Sarrikue (3 residencias e 291 prazas); estendeuse a América Latina, onde adquiriu o 32% da chilena Acalis; e a Portugal, onde absorvió ao grupo BellaVida e a empresa Carlton Life. En 2017, o grupo DomusVi inaugurou a primeira residencia do grupo en Xi' an (China).

      Ademais, DomusVi conta, como non, coa súa propia fundación, e desde 2012 mantén un “convenio de colaboración para o envellecemento activo” coa Fundación Real Madrid, desenvolvendo nas residencias de maiores do Grupo DomusVi en Madrid un programa vinculado á historia do club de fútbol que inclúe charlas de exxogadores veteranos e visitas ao Tour Bernabéu.

      A conselleira delegada de DomusVi é Xosefina Fernández Miguélez, iniciada no negocio na compañía galega Geriatros, unha empresa que pasou de ter como investidor a Caixanova nos seus inicios para circular de man en man -ou de carteira en carteira- dos fondos de investimento. Geriatros foi creada no ano 2000, adquirida en 2012 polo fondo Magnum Capital (o fondo do ex conselleiro delegado do Banco Santander Anxo Corcóstegui) que á súa vez a vendeu en 2015 a PAI Partners por 300 millóns e, finalmente, en 2018 ao fondo Capital Group ( ICG) e Sagesse- Retraite- Santé ( SRS). 

Alberto Núñez Feijóo na entrega en 2016 da Medalla de ouro do Círculo de Empresarios á actual conselleira delegada de DomusVi

 

      En novembro de 2016, Alberto Núñez Feijóo entregou persoalmente a Xosefina Fernández a Medalla de Ouro do Círculo de Empresarios de Galicia en presenza do alcalde de Vigo, Abel Caballero, da presidenta do Congreso, Ana Pastor, e do presidente do Parlamento de Galicia, Miguel Santalices. O Presidente do Círculo de Empresarios naquel entón, Juan Güell, sinalou con familiaridade cara á homenaxeada que “Chefi creou a empresa dos seus soños” e que esta “era un proxecto de vida, pero tamén un proxecto de negocio”.

Abel Caballero co conselleira delegada de DomusVi

 

      En decembro de 2019 (tan só tres meses antes de decretarse o estado de alarma) o conselleiro de Economía, Emprego e Industria, Francisco Conde, entregaba a Xosefina Fernández o premio Galicia Global outorgado pola Asociación Española de Directivos ( AED) “polo proceso de expansión internacional da compañía de servizos para a terceira idade”. É dicir, o conselleiro de Economía premiaba en Santiago de Compostela á conselleira delegada da sección española dun holding multinacional coma se tratase dunha empresa galega en proceso de internacionalización. Xosefina Fernández agradeceu o premio por contribuír a mellorar a calidade de vida "non só dos nosos maiores, senón dos traballadores. Profesionalizamos o sector, que en ocasións dependía da caridade". 

O conselleiro Francisco Conde entregando o premio Galicia Global en decembro de 2019

 

      A mercantilización dun servizo tan básico como a atención e asistencia ás persoas maiores así como a onda de absorcións, provocaron unha perda manifesta de calidade no servizo, precariedade laboral e escaseza de persoal habitual nestes casos. Cando o obxectivo son os beneficios e non o benestar das persoas, cando prima o privado fronte ao público e o individual fronte ao colectivo, tarde ou cedo son elas as que o sofren, e a crise do coronavirus evidenciouno con máis dramatismo, neste caso e no da sanidade. O paraíso mostrado na publicidade das residencias converteuse nun auténtico inferno para os residentes, os traballadoras e as súas familias.

Precariedade laboral e deterioración do coidado das persoas maiores

 

      En 2019, traballadoras e familiares das residencias de persoas maiores de Aldán, Barreiro, Bembrive (Vigo) e Ribadumia xestionadas por Domusvi, iniciaron mobilizacións para denunciar a vulneración dos seus dereitos e a complicidade da Xunta coa empresa por non velar polo cumprimento das normas. En concreto, denunciaban unha xornada laboral moi superior á establecida en convenio, con xornadas maratonianas e quendas de ata dez días sen descanso; unha ratio de persoal por baixo do estipulado na lei; precariedade de medios e, en xeral, unhas condicións que xeraban serios problemas laborais e de saúde que repercutían na calidade do servizo. Unha traballadora declarou: "Preferiría morrer aos cincuenta e tantos a ter que estar ingresada aquí". Iria Estévez, responsable de sanidade privada de Vigo en CCOO e membro do Comité de Empresa de DomusVi, afirmaba: "Véndennos unha dedicación persoal ao pacientes pero despois iso non é real. Isto é como un traballo en cadea, practicamente. O que conseguen con este tipo de cousas é que cada vez se despersonalice máis o traballo, que os anciáns sexan tratados como cousas en lugar de como persoas, e que os traballadores sexan completos robots sen sentimentos". A contestación da empresa non se fixo esperar: "Os usuarios están a ser coidados como sempre, cos niveis de calidade que unha gran compañía se auto esixe, e a empresa garante que os maiores están o mellor coidados posible". 

Protestas de familiares e traballadoras de DomusVi en xuño de 2019 dinte da Xunta

 

      Daqueles pos, estes lodos. A crise derivada do coronavirus mostrou con crueza as carencias das residencias privadas e a miseria moral dos empresarios do sector. Ao contaxio das persoas residentes hai que sumar os positivos en Covid-19 das traballadoras: 17 na residencia de Cangas, 11 na de Barreiro (Vigo) ou 23 na de San Lázaro (Compostela) por exemplo, a 1 de abril; todas elas de DomusVi. As traballadoras das residencias con máis casos positivos ameazan con deixar de traballar se non melloran as súas condicións, especialmente no centro DomusVi de Cangas, onde levan desde o inicio do confinamento sen material mínimo de protección, suplíndoo con bolsas de lixo. Ademais, denuncian que os responsables dos centros estiveron requisando o material de protección que achegaran particulares e o Concello de Cangas. E denuncian, unha vez máis, a falta de efectivos, deixando claro que en Aldán só dispoñen de sete auxiliares para 150 residentes e falta o persoal de enfermería mínimo. O día 2 de abril, a Xunta anunciou que xa eran dez as mortes nesta residencia de Aldán.

      Feijóo fixo caso omiso dos chamamentos para intervir e “ medicalizar” as residencias de maiores e así "evitar o colapso" destes centros pola proliferación de contaxios entre usuarios e traballadores. As residencias de maiores DomusVi de Aldán (Cangas) e Barreiro (Vigo) foron intervidas pola Xunta de Galicia o luns 30 de marzo debido á súa situación de descontrol e emerxencia sanitaria, con preto de douscentos positivos de coronavirus e polo menos catorce falecementos a data 2 de abril. O organismo autonómico nomeou como xerente a Constantino Piñeiro, con experiencia en xestión de centros públicos ao ser exdirector da residencia de Oleiros, segunda das residencias públicas de Galicia en canto ao número de prazas, e do Centro de Atención a Persoas con Discapacidade ( CAPD) da Coruña. Será necesario intervir o resto. O 31 de marzo, por exemplo, na residencia DomusVi San Lázaro (Santiago) xa faleceran sete residentes e en DomusVi Carballo, un. Por iso, a intervención pública das residencias privadas de maiores chega tarde.

      A prioridade neste momento é dotar de medios humanos e materiais (EPI´s e test de contaxio) ás persoas residentes e traballadoras, e salvar vidas. Normalizar no posible a situación das persoas residentes, do persoal laboral e das condicións en xeral das residencias, coa axeitada atención sanitaria. Pero chegará o momento no que haberá que decidir se hai que depurar responsabilidades, tanto administrativas como penais.. 

 

Sistema público e de calidade

 

      Segundo datos do Instituto Galego de Estatística (IGE) a idade media da poboación en Galicia sitúase en 47,2 anos en 2019 e as persoas maiores de 65 anos xa supoñen o 25,2% da poboación, porcentaxes que se disparan cando se trata de Lugo e Ourense. En Galicia, por cada 100 menores de 20 anos contabilízanse máis de 158 persoas maiores de 64 anos. Doutra banda, a Organización Mundial da Saúde (OMS) recomenda unha cobertura mínima do 5% de camas por cada 100 persoas maiores de 65 anos, e a oferta de prazas en residencias de maiores está lonxe dos índices esixidos. Por citar un exemplo, na cidade de Lugo, onde a poboación maior de 65 anos é máis da cuarta parte do total, non se constrúe unha residencia pública desde 1976; e máis de 5.000 persoas maiores de 65 anos viven soas na cidade.

      Chegou a hora de pensar se as persoas maiores merecen ser tratadas como cifras e oportunidade de negocio ou, pola contra, merécense todos os coidados e ser tratadas como o que son: persoas que nolo deron todo. A lección da crise provocada polo coronavirus é simple, clara e concisa: a única forma posible de garantir o benestar das persoas é a primacía do público fronte ao privado, o que é de todos e todas fronte ao que é duns poucos. E si, trátase de ideoloxía.